“İşleyen demir ışıldar” diye boşuna dememiş atalarımız. Beynimiz de aynen öyle. Beyninizdeki devreleri ne kadar çok çalıştırırsanız, devreler o kadar kuvvetli olur.
Başka bir deyişle “pratik yapmak mükemmelleştirir”. Bir sporu, bir hobiyi, yeni öğrendiğiniz bir dili ne kadar çok pratik ederseniz, beyninizdeki o konuyla ilgili devreler o kadar güçlenir.
Bilim adamları bunu yıllardır söylüyor. Ama araştırmacılar günümüzde bu gerçeğin başka bir parçasını daha ortaya çıkardılar: Yeni bir şey öğrenmek için, pratik yapmaktan daha da önemlisi, o şeyi öğrendiğimizi unutabilmek veya o konuyla ilgili eski beyinsel bağları koparabilmek. Buna “sinaptik budama” deniyor.
“Sinaptik budama” nasıl oluyor?
Beyninizin bir bahçe olduğunu hayal edin. Bu bahçede ağaçlar, çiçekler, bitkiler yerine sinirler arası sinaptik bağlantılar yetişiyor. Bu bağlantılar dopamin, serotonin ve bunlar gibi diğer sinir taşıyıcılarının seyahat ettiği yollardır.
Merkezi sinir sisteminin destek dokusu olan “glial hücreler” beyninizin bahçıvanlarıdır – belli sinirler arasındaki sinyalleri hızlandırmak için çalışırlar. Ama diğer glial hücreler çöpleri toplarlar, kökleri temizlerler, ölü yaprakları süpürürler. Beyninizde budama yapan bahçıvanlara “mikroglial hücreler” denir. Sinaptic bağlantılarınızı budarlar. Asıl sorulması gereken soru şu: Hangisini budayacaklarını nereden bilirler?
Araştırmacılar bu gizemin sırrını yeni yeni çözmeye başladılar ama bildikleri şey şu ki daha az kullanılan sinaptic bağlantılar diğer proteinlerin yanı sıra ayrıca C1q proteini ile işaretleniyor. Mikroglial hücreler bu işareti görünce o proteine yapışıyor ve yok ediyor veya buduyor veya kesiyor.
İşte beyniniz bu şekilde fiziksel alan açarak, yeni ve güçlü bağlantılar oluşturarak daha çok şey öğrenmenizi sağlıyor.
Uyku önemlidir.
Beyniniz kendini uykuda temizler.
Yeni bir işe, hobiye veya yeni bir şey öğrenmeye başladığınızda beyniniz dolu gibi hisseder misiniz hiç? Gerçekten de öyle olabilir.
Bir çok yeni şey öğrendiğiniz zaman beyniniz bağlantılar kurmaya başlar ama bunlar verimsiz, geçici bağlantılardır. Beyninizin bunların çoğunu budaması ve daha verimli yollar oluşturması gerekir. Bunu da uykuda yapar.
Uyurken beyin hücreleriniz %60 oranında küçülerek, glial bahçıvanlarınızın gelip çöpleri toplayıp götürmesi için yer açar. Beyindeki budama işlemi böyle gerçekleşir.
İyi bir gece uykusundan sonra uyanıp net ve hızlı düşünebildiğiniz zamanlar olmadı mı? İşte bu yüzden 🙂 Bilgisayarınıza parçalı format atmak gibi bir şey aslında 🙂
Şekerleme yapmak da aynı nedenden dolayı kavramsal yetileriniz için çok faydalıdır. 10 veya 20 dakikalık bir şekerleme sırasında da aynı budama işlemleri gerçekleşir.
Beyninizden nelerin silineceğini nasıl kontrol edersiniz?
Kullanmadığınız sinaptic bağlantılar geri dönüşüm kutusuna yollanmak üzere işaretlenenlerdir. Kullandığınız bağlantılara su ve oksijen taşınır. Beyninizden neler geçtiğine dikkat etmekte fayda var.
Bir dizinin nasıl biteceği hakkındaki teorileri okumakla fazlasıyla vakit geçirip, işinizle ilgili çok az şey okursanız bilin bakalım hangi bağlantı çöpe gitmek üzere işaretlenecektir? 🙂
